KHẢO SÁT NGHIÊN NGỌC CÓ THƠ NGỰ CHẾ CỦA VUA CÀN LONG – TRUNG QUỐC

Bài viết của Từ Hạnh

Trong văn phòng nhã ngoạn - các vật dụng trong thư phòng, nghiên có một vị trí vô cùng quan trọng. Các văn nhân tài tử xưa luôn tìm cho mình những vật thật ưng ý, thậm chí phần nào nói lên nhân sinh quan, thế giới quan của mình. Nếu đối với võ tướng, nhìn binh khí của họ, nhận ra phần nào tính cách: Yểm nguyệt loan đao của Quan Vân Trường dày mà nặng, sắc bén một bên, Quan Vũ tính tình cương nghị, trung nghĩa một lòng, giết tha phân biệt,...; Phương thiên họa kích của Lữ Phụng Tiên nhẹ nhàng, nhọn ở đầu, bén hai bên, Lữ Bố tính tình nông nổi, tráo trở thủ lợi, lạm sát lạnh lùng,...; Bát xà mâu của Trương Dục Đức hai lưỡi uốn lượn vào nhau thành một như vẫn là hai nhìn tưởng như đơn giản nhưng gai gốc,...Trương Phi là người luôn mang trong mình một mâu thuẫn nội tại, bên ngoài của kẻ võ phu là nhà thư pháp tài ba, bên ngoài vẻ võ biền là người có ít nhiều mưu trí...Với các vật dụng văn phòng cũng thế, nó phản ảnh lên nhiều về chủ nhân của nó. Người xưa có thể dùng mọi vật liệu tùy theo khả năng tài chính, địa vị xã hội trình độ thẩm mỹ của mình để sưu tập bộ  văn phòng phù hợp: tre, gỗ, đá,  gốm sứ, ngà,...có lẻ quý giá hơn hết là ngọc. Hoàng đế Càn Long của Trung Hoa và Hoàng đế Thiệu Trị của Việt Nam là những vị vua hay chữ, yêu chữ và yêu ngọc nên các món vật dụng văn phòng của hai Ngài bên cạnh những kỳ trân, bảo vật thì ngọc là được ưa chuộng nhất. Xin giới thiệu đến quý hữu chiếc nghiên ngọc có bài thơ ngự chế của vua Càn Long.

Chiếc nghiên ngọc này được chế tác từ ngọc Hòa Điền của vùng Tân Cương, tạo dáng lá sen, chạm hoa sen, cá chép, rong riêu cỏ lá,..sinh động, hàm ý tốt lành: liên ngư = liên dư = luôn viên mãn, đầy đủ,... Đặc biệt nhất, mặt sau của nghiên có khắc bài thơ ngự chế Đề Tùng Hoa Giang bố ngư thi - 題松花江捕魚詩 - Thơ đề đánh cá sông Tùng Hoa của vua Càn Long theo lối Lệ thư (một thể thư pháp mà vua Khang Hy và Càn Long yêu thích) cùng với dấu triện "Càn Long Ngự Chế" - 乾隆御製 và lạc khoản: Càn Long ngự thi nhất thủ Tân Mão niên Hạ nguyệt - 乾隆御詩一首 辛卯年夏月 - Thơ ngự chế của vua Càn Long bài đầu, Tháng năm , năm Tân Mão (1771). Năm Tân Mão tức năm vua Càn Long đáo tuế. Năm này, có nhiều sự kiện chúc mừng lục tuần đại khánh của Vua như: thiên tẩu yến - 千叟宴 tức tiệc mừng sinh nhật Vua cùng nhiều Kỳ lão trên sáu mươi tuổi,...Có phải chăng nghiên này cũng là một trân phẩm cung tặng Vua nhân dịp đó chăng? Mong rằng có dịp sẽ tìm hiểu. Bây giờ, chúng ta cùng thưởng thức bài thơ đánh cá để thấy được sự thân dân, yêu thiên nhiên, yêu lao động cần lao,...của một hoàng đế đam mê nghệ thuật, sống thọ nhất thời quân chủ phong kiến phương Bắc.

松江網魚亦可觀

潭情潦盡澄秋煙

虞人技癢欲效悃

我亦因之一放船

施罟旋近岸

清波可數鰷鱸鰱

就中鱏鰉稱最大

度以尋丈長鬐軒

波裏頹如玉山倒

擲叉百中誠何難

鉤牽繩曳乃就陸

椎牛十五一當焉

舉網邪許集眾力

銀刀雪戟飛繽翻

計功受賜即命罷

方慮當秋江水寒

Âm Việt Hán:

Tùng Giang võng ngư diệc khả quan

Đàm tình lạo tận trừng thu yên

Ngu nhân kỹ dạng dục hiệu khổn

Ngã diệc nhân chi nhất phóng thuyền

Thi cổ tuyền cận ngạn

Thanh ba khả số điều lô liên

Tựu trung phiêu hoàng xưng tối đại

Độ dĩ tầm trượng trường k‎ỳ hiên

Ba l‎‎‎‎í đồi như ngọc sơn đảo

Trịch xoa bách trúng thành khả nan

Câu khản thằng duệ nãi tựu lục

Trùy ngưu thập ngũ nhất đương yên

Cử võng từ hứa tập chúng lực

Ngân đao tuyết kích phi tân phiên

Kế công thọ tứ tức mạng bãi

Vạn lự đương thu giang thủy hàn

Tạm dịch: 

Lưới cá sông Tùng cũng khả quan

Khói thu một sắc nước thu tràn

Quản trò muốn được nhiều thành quả

Ta cũng ruổi theo một chiếc thuyền

Giăng lưới kéo gần bến

Sóng xanh gợn đếm vược, vền, liên

Chung lại cá hoàng trông rất lớn

Ước được tám mười thước vây lưng

Sóng nhồi giống tựa non ngọc đổ

Muốn đâm luôn trúng quả khó khăn

Câu móc dây thừng kéo vào bến

Thúc trâu năm chục mới sánh bằng

Kéo lưới cần nhiều người hợp sức

Đao bạc, lao tuyết bay ngổn ngang

Tính công chia phần xong ngơi nghỉ

Còn lại sông thu nước lạnh lùng

.