MỪNG XUÂN ĐINH DẬU NÓI CHUYỆN GÀ CHO VUI

Bài viết của Nam Quân

Con gà là một hình ảnh thân thuộc của tất cả chúng ta – những người Việt Nam – những con cháu của chủ nhân nền văn minh lúa nước…Con gà trống đứng trên cây  rơm gáy sáng gọi Ông mặt trời thức dậy để nhà nông ra đồng, hình ảnh gà mẹ chắt chiu tìm mồi nuôi đàn gà con đã trở thành những ký ức khó thể phai mờ trong tầm hồn bao thế hệ người Việt ở mọi giai tầng xã hội.

Tiếng mẹ ru hờ, tiếng cọt kẹt võng đưa cùng tiếng gà gáy trưa hè hòa cùng tiếng lá tre xào xạc khi cơn gió lùa qua đã nuôi biết bao tâm hồn khôn lớn, đã mớm cùng dòng sữa ngọt ngào của mẹ biết bao triết lý nhân sinh đã truyền từ muôn đời: tình yêu quê hương – đất nước, yêu sự sống – hòa bình, yêu người thân – dân tộc…

“Khôn ngoan đối đáp người ngoài,

Gà cùng một mẹ chớ hoài đá nhau”.

(Ca dao Việt Nam)

Nghe đơn giản thế nhưng triết lý ấy đã gắn kết những con người ở những vị trí xã hội khác nhau, quan điểm nhân sinh khác nhau… gạt bên lề những điểm dị biệt mà cùng nhau tìm sự tương đồng đó là yêu nước thương nòi vậy! Trong các dân tộc trên thế giới không có một dân tộc nào có một đại từ là đồng bào. Từ ngữ ấy không phải là một mỹ từ mà là một ký ức dân tộc bởi dù chúng ta ở đâu thì tổ tiên vẫn từ dọc trăm trứng của một người mẹ vĩ đại – mẹ Âu Cơ nên chúng ta là đồng bào dù cho chúng ta là ai ở địa vị nào. Khi đó, chúng ta mới thấy lời khuyên sâu sắc của người xưa “gà cùng một mẹ”. Đúng chúng ta là “gà cùng một mẹ” – mẹ Âu Cơ nên chúng ta “chớ hoài đá nhau”. Ai muốn đá nhau hay châm ngòi cho việc đá nhau là đi ngược lại lời dạy của tổ tiên là tội đồ của dân tộc mà nếu “đá nhau” theo xúi giục của kẻ thù thì tội gấp muôn lần!

Hình ảnh gà đã đi vào tâm linh và nghệ thuật từ buổi bình minh của dân tộc đến mãi sau này như hình ảnh gà trên trống đồng Đông Sơn, trong truyền thuyết Sơn Tinh – Thủy Tinh (vua Hùng đòi sính lễ ai người muốn cưới công chúa Mỵ Nương phải mang đến voi chín ngà, gà chín cựa, ngựa chín hồng mao;  bên cạnh những ý khác voi là biểu hiện của sự thiện tâm và sức mạnh, gà là biểu hiện của chính nghĩa và uy vũ, ngựa là biểu hiện của kiên trung và linh hoạt, còn mỗi thứ đều chín là biểu hiện của sự tột cùng)…tranh dân gian Đông Hồ, Kim Hoàng…

Trong quan niệm của người Việt xưa về gà ảnh hưởng nhiều đặc tính của văn minh lúa nước: gà được xem là biểu hiện của ánh sáng vì “gọi” mặt trời nên biểu hiện của chính nghĩa mà cũng là một yếu quan trọng trong việc trồng lúa.

Hình ảnh gà trê trống đồng Ngọc Lũ và trên thạp đồng Hợp Minh

Hình ảnh gà trên tranh dân gian Đông Hồ

Hình ảnh gà trên tranh dân gian Kim Hoàng

Bên cạnh đó, còn có sự giao lưu với văn hóa của những nước láng giềng như:

田 饒 謂 魯 哀 公 曰。君不 見夫 雞 乎。頭 戴 冠 者。文 也。撐 距 者。武 也 。敵 在 前 而 敢 鬥 者。勇 也。見 食 相 呼。義 也。司 晨 不 失 時。信 也。今 之 人 能 具 此 五 德 者 實 不 多 覯。

Âm cổ:

Điền Nhiêu vị Lỗ Ai Công viết: “Quân bất kiến phù kê hồ? Đầu đái quan giả, văn dã. Sanh cự giả, vũ dã. Địch tại tiền nhi cảm đấu giả, dũng dã. Kiến thực tương hô, nghĩa dã. Tư thần bất thất thời, tín dã. Kim chi nhân năng cụ thử ngũ đức giả thực bất đa cấu.”

Nghĩa:

Điền Nhiêu nói với Lỗ Ai Công rằng: “Ngài không thấy con gà ư? Đầu mang mào, đó là văn. Giương cựa, đó là vũ. Địch thủ trước mặt mà dám đánh, đó là dũng. Thấy thức ăn thì gọi nhau, đó là nghĩa. Quản lý buổi sáng không lỗi hẹn, đó là tín. Người thời nay có được năm đức ấy quả thực không [thấy] nhiều”.

Nhìn chung, hình ảnh con gà là hình ảnh quen thuộc của nền văn minh nông nghiệp từ buổi sơ khai đi vào văn hóa và có ý nghĩa vô cùng thân thiết, gần gũi với người Việt từ xa xưa đến thời dựng nước và đến bây giờ và có lẽ mãi về sau nữa. Trước thềm xuân mới, chúng ta cùng nhau đón một năm mới con gà thật nhiều năng lượng và hạnh phúc với đầy đủ ý nghĩa mà tổ tiên chúng ta đã đúc kết thành bài học vô giá từ hình ảnh con gà.